در آیین و فرهنگ وحیانی همواره خدای متعال برای هدایت و سعادت جامعه بشری افرادی را به عنوان اسوه و الگو در پیش روی آحاد مردم قرار داده است تا اینکه با اقتدا به این افراد،انسان  بتواند پله های کمال و سعادت را طی نمایند. در میان انبیاء و اولیای الهی، پیامبری والا مقام به نام ابراهیم (علیه السلام) وجود دارد که سبک زندگی او چراغ راهی برای فتح قله های خوشبختی است. جایگاه و اهمیت سبک زندگی حضرت ابراهیم(علیه السلام) تا به جایی است که خدای متعال در فرهنگ قرآن قریب به 69 بار به نیکی از او یاد کرده است، تنها در گوشه ای از این آیات رحمانی خدای متعال این چنین او را به عنوان الگو و اسوه مردم معرفی می فرماید: «قدْ کانتْ لکمْ أسْوةٌ حسنةٌ فی‏ إبْراهیم و الّذین معه؛[1]قطعاً براى شما در [پیروى از] ابراهیم و کسانى که با اویند سرمشقى نیکوست‏.» با اندکی دقت و تأمل در آیات رحمانی متوجه عنایت خاص قرآن کریم به سبک زندگی حضرت ابراهیم می شویم، سبک زندگی که دارای شاخص و فاکتورهای اخلاقی ویژه ای است و درس ها و آموزه های زیبایی برای غلبه بر شیطان درون و هوای نفس را در پیش افراد قرار می دهد.
 

عید قربان جشن رهایی انسان از وسوسه شیطان

عید قربان یکی از مهمترین و بارزترین اسناد و مدارکی که گواه بر عظمت و بزرگی حضرت ابراهیم(علیه السلام) است.در واقع عید قربان، رزمگاه و میدان نبرد ابراهیم نبی علیه السلام با شیطان و هوای نفس است که پیام ها و درس های فراوانی را برای جامعه بشریت به دنبال دارد. در اهمیت و ارزش این عید بزرگ و قربانی کردن در منابع روایی نکات طلایی و زیبایی به یادگار مانده است، ولی آنچه در این مهم از همه بیشتر اهمیت دارد قربانی کردن هوای نفس است که فاکتورهای خاص خود را می طلبد که در ادامه به برخی از این موارد اشاره خواهیم داشت.

1-انقیاد، اطاعت پذیری و تواضع در برابر خدا

در سبک زندگی حضرت ابراهیم (علیه السلام) مدال های زرین تربیتی، اخلاقی، عرفانی و اعتقادی فراوانی وجود دارد که هر یک از آنها به نوبه خود از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است، ولی با این وجود یکی از برجسته ترین و پر اهمیت ترین درسهای سبک زندگی حضرت ابراهیم(علیه السلام) انقیاد و اطاعت در برابر امر الهی است. اگر اندکی در حال و روز زندگی خودمان دقت و تأمل نماییم، متوجه می شویم در بسیاری از موارد در تقابل میان انتخاب خود و امر الهی به دنبال راهکاری می گردیم که فرمان الهی را با توجیه و بهانه تراشی دور بزنیم و از انجام آن سر باز بزنیم. این رویه نامیمون و دردسر ساز نوعاً در تمام عمر ما جریان دارد. علت و منشأ این گرفتاری نیز چیزی جز هوای نفس  و تمایلات شیطانی نیست.

این در حالی است که اگر زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام را مورد مطالعه قرار دهیم متوجه خواهیم شد که او معلم و استاد اعظم مبارزه با هوای نفس و خواهش های شیطانی است. بزرگ ترین مصداق این سخن را می توان در قربانگاه اسماعیل(علیه السلام) مشاهده کرد. امتحان سخت و پیچیده ای که موجب سربلندی و سرافرازی حضرت ابرهیم علیه السلام شد. سختی و پیچیدگی این امتحان از دو جنبه قابل ملاحظه است. جنبه اول: مهر عمیق پدری که می تواند دست هر پدری را در اجرای حکم الهی بلغزاند و نکته دوم اینکه:  ابراهیم مأمور شده بود فرزندی را ذبح کند که سالیان متمادی از وجود او محروم بود و  همواره برای داشتن فرزندی نیک به درگاه الهی دست به دعا بر می داشت. «ربّ هبْ لی‏ من الصّالحین، فبشّرْناه بغلامٍ حلیمٍ؛[2] «اى پروردگار من! مرا [فرزندى‏] از شایستگان بخش.» پس او را به پسرى بردبار مژده دادیم.‏» انقیاد و اطاعت پذیری حضرت ابراهیم(علیه السلام) در برابر خدا و پیروی نکردن از وسوسه شیطان موجب شده است که خدای متعال این چنین شاخص اخلاقی او را به همه انسانها ها معرفی نماید: «و لکنْ کان حنیفاً مسْلماً؛[3] بلکه حق‏ گرایى فرمانبردار بود.»

 
2-عقلانیت، بصیرت و هوشمندی

یکی از ویژگی های مهمی که موجب می شود انسان در مواجهه با هوای نفس به راحتی پیروز شود و هوای نفس خود را قربانی کند، مجهز شدن به شاخص تعقل، بصیرت و هوشمندی است. انسانهایی که به خوبی از قوه تعقل و اندیشه ورزی استفاده می کنند به راحتی مغلوب هوای نفس خود نمی شوند؛ چرا که این دسته افراد به خوبی به جوانب و تبعات کارخود واقف هستند، از این رو برای لذات زودگذر مادی آخرت خود را به دنیای ناپایدار نمی فروشند. در قرآن کریم به خوبی به این نکته اشاره شده است که اگر انسانها در حیات مادی و دنیوی خود از قوه تعقل و اندیشه ورزی استفاده می کردند گرفتار عذاب اخروی نمی شدند: «وقالوا لوْ کنّا نسْمع أوْ نعْقل ما کنّا فی أصْحاب السّعیر؛[4] و می‌گویند: «اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل می‌کردیم، در میان دوزخیان نبودیم!»

خدای متعال در قرآن کریم این چنین حضرت ابراهیم(علیه السلام) را با شاخص و ویژگی بصیرت و تعقل ورزی معرفی می فرماید: «و اذْکرْ عبادنا إبْراهیم و إسْحاق و یعْقوب أولی الْأیْدی و الْأبْصار؛[5] و به خاطر بیاور بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب را، صاحبان دستها (ى نیرومند) و چشمها (ى بینا)!»

 
3-معاد باوری و خداترسی

به طور قطع و یقین هستند افرادی که اعتقادی به معاد و خدای متعال ندارند و هیچ گاه در برابر هوای نفس نمی توانند قد علم کنند. ایمان به حیات ابدی و اعتقاد به حساب و کتاب روز جزا است که موجب می شود انسان در عواقب و تبعات کارهای خود بیاندیشد و خود را تسلیم و تابع هوای نفس خود نکند، در واقع اگر کسی به دنبال قربانی کردن نفس خود می گردد و تلاش دارد که سعادت و خوشبختی ماندگار را برای خود به ارمغان آورد باید شناخت و معرفت خود را نسبت به حیات ابدی تقویت نماید و این علم و شناخت را به ایمان و باور تبدیل نماید. اگر اندکی در آیات وحیانی قرآن کریم دقت و تأمل نمایید متوجه خواهیم شد یکی از علل و عواملی که موجب جهنمی شدن افراد شده ضعف در معاد باوری ایشان بوده است. «ما سلککمْ فی سقر، ... وکنّا نکذّب بیوْم الدّین؛[6] چه چیز شما را در آتش [سقر] درآورد  و روز جزا را دروغ مى ‏شمردیم.»

خدای متعال در قرآن کریم حضرت ابراهیم علیه السلام  را به عنوان، شخصی که توانست به خوبی بر هوای نفس خود غلبه نماید را با ویژگی معاد باوری معرفی کرده و می فرماید: «إنّا أخْلصْناهمْ بخالصةٍ ذکْرى الدّار؛[7] ما آنها را با خلوص ویژه‏اى خالص کردیم، و آن یادآورى سراى آخرت بود!» مفسران قرآن کریم در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته اند: «آرى آنها پیوسته به یاد جهان دیگر بودند، افق دید آنها در زندگى چند روزه این دنیا و لذات آن محدود نمى‏شد، آنها در ما وراى این زندگى زودگذر سراى جاویدان با نعمتهاى بى‏پایانش را مى‏دیدند، و همواره براى آن تلاش و کوشش داشتند.»[8]

4-صبر، تعهد و وفاداری

برای پیروزی بر دشمن درونی و خواهش های شیطانی، هیچ انسانی بی نیاز از عنصر صبر نیست. در واقع این صبر و بردباری است که مانع نفوذ شیطان در سرزمین وجودی انسان می شود، انسان های مقاوم و صبور هیچ گاه در برابر وسوسه های شیطان سستی و ضعف از خود نشان نمی دهند و همچون کوهی استوار در برابر لذات زودگذر نفسانی خویشتن داری می کنند. این دسته افراد زمانی که با خدای متعال عهدی را می ببندند بر پیمان خود ایستادگی می کنند و صداقت و درستی خود را به منصه ظهور می رسانند. خدای متعال این چنین وفاداری حضرت ابراهیم(علیه السلام)  را به رخ جهانیان می کشد: «و إبْراهیم الّذی وفّى؛[9] و [نیز در نوشته‏هاى‏] همان ابراهیمى که وفا کرد.»

 
5-توکل و پیوسته در مسیر خدا بودن

برخی افراد برای مبارزه با هوای نفس تنها به نیرو و توان خود تکیه و اعتماد می کنند این در حالی است که انبیاء و اولیای الهی در مواجهه با شیطان و هوای نفس بهترین پناهگاه را نه نیرو و توان خود، بلکه مدد و یاری خدای متعال معرفی کرده اند، این موضوع به خوبی در داستان پیامبران و اولیای الهی مشهود است به طور مثال داستان حضرت یوسف و زلیخا در قرآن کریم این چنین بیان شده است: «و ما أبرّئ نفْسی‏ إنّ النّفْس لأمّارةٌ بالسّوء إلاّ ما رحم ربّی إنّ ربّی غفورٌ رحیمٌ؛[10] و من نفس خود را تبرئه نمى‏کنم، چرا که نفس قطعاً به بدى امر مى‏کند، مگر کسى را که خدا رحم کند، زیرا پروردگار من آمرزنده مهربان است.» در سبک زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام  نیز به خوبی با عنصر و ویژگی توکل و اعتماد بر خدا و در مسیر او بودن مواجه می شویم: «و قال إنّی ذاهبٌ إلى‏ ربّی سیهْدین؛[11] و [ابراهیم‏] گفت: «من به سوى پروردگارم رهسپارم، زودا که مرا راه نماید.»
 
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه ممتحنه، آیه 4.
[2]. سوره مبارکه صافات، آیات 100 و 101.
[3]. سوره مبارکه آل عمران، آیه 67.
[4]. سوره مبارکه ملک، آیه 10.
[5]. سوره مبارکه ص، آیه 4.
[6]. سوره مبارکه مدثر، آیات 42 و 46.
[7]. سوره مبارکه ص، آیه46.
[8].مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج‏19، ص308.
[9]. سوره مبارکه نجم، آیه 37.
[10]. سوره مبارکه یوسف، آیه 53.
[11]. سوره مبارکه صافات، آیه 99.